Boks - historia, rodzaje boksu, kategorie wagowe, sprzęt bokserski
Boks, zwany inaczej pięściarstwem, to sport walki, w którym dwóch zawodników walczy ze sobą jedynie przy użyciu pięści osłoniętych specjalnymi rękawicami ochronnymi. Boks należy do najstarszych sportów, znany był już w starożytnym Rzymie i Grecji i wchodził w zakres programu greckich igrzysk olimpijskich. Walka bokserska polega na tym, by zawodnicy zadawali sobie dobre technicznie ciosy bokserskie. Wyróżnia się ciosy proste, ciosy sierpowe oraz tzw. haki, czyli ciosy z dołu – podbródkowe lub na korpus.
1. Historia boksu
Boks znano już w starożytnym Rzymie oraz w Helladzie i włączono go do programu ówczesnych igrzysk olimpijskich. Bijatyki dwóch zawodników były bardzo brutalne i często kończyły się śmiercią. Pozbawiony określonych reguł boks starożytny miał niewiele wspólnego ze sportem.
Boks jako dyscyplina sportowa narodził się w 1719 roku w Anglii. Wówczas to James Figg, uznawany za pierwszego w historii mistrza Anglii, założył przy Tottenham Court Road w Londynie „akademię” boksu. Walczący nie nosili rękawic i zadawali ciosy, dopóki któryś z nich nie opadł z sił.
W 1730 roku Jamesa Figga zastąpił Jack Broughton, który przez 18 lat zachował mistrzowski tytuł i jako pierwszy skodyfikował podstawowe zasady tego sportu. Wstrząśniety śmiercią na ringu jednego ze swoich przeciwników, George'a Stevensona, sformułował i wprowadził w życie zbiór reguł walki.
Rękawice – podstawowy atrybut boksera, pojawiły się dopiero w 1881 roku. W 1916 podjęto decyzję o ograniczeniu oficjalnych walk o mistrzostwo do piętnastu rund po trzy minuty każda, z jednominutowymi przerwami.
W przypadku amatorów formułę ograniczono do trzech trzyminutowych rund. W latach 80. XX wieku, wskutek tragicznej śmierci koreańskiego boksera Kim Duk-koo, walki zawodowe ograniczono do dwunastu rund.
2. Rodzaje boksu
Istnieją różne rodzaje boksu, wykorzystujące główne techniki bokserskie: uderzenia pięścią przy użyciu specjalnych rękawic bokserskich. W przypadku boksu, kopnięcia są niedozwolone. Odmianą boksu dopuszczającą kopanie jest kick-boxing.
Te sporty walki to zwykle walka w stójce, a przeciwnik, który leży, nie może kontynuować walki, dopóki nie wstanie. Niedopuszczana jest więc tzw. walka w parterze, czyli kiedy przeciwnicy leżą lub klęczą, praktykowana w innych sportach walki.
2.1. Boks zawodowy a boks amatorski
Boks zawodowy różni się od boksu amatorskiego zarówno samą rozgrywką, jak i organizacją walk. Oczywiście boks zawodowy, jak sama nazwa wskazuje, przeznaczony jest dla profesjonalnych bokserów, natomiast boks amatorski dla amatorów.
W obu przypadkach istnieje podział na kategorie wagowe, a w boksie amatorskim także kategorie wiekowe. W boksie zawodowym grają tylko zawodnicy powyżej 23. roku życia.
W boksie zawodowym inaczej podejmowana jest decyzja o zwycięstwie jednego z zawodników. Często bokser wygrywa po znokautowaniu przeciwnika. Każdy sędzia przyznaje punkty jednemu z zawodników po każdej rundzie. Po walce, jeśli nie dojdzie do nokautu, punkty są sumowane.
W boksie amatorskim liczy się walka na punkty, które przyznawane są za czyste uderzenia. Sędziowie używają elektronicznego systemu podliczania punktów, za każde czyste uderzenie przyznają zawodnikowi punkt, który będzie wzięty pod uwagę pod warunkiem, że inni sędziowie także go za taki uznają.
Boks amatorski jest rozgrywany na igrzyskach olimpijskich. Aby zdobyć tytuł mistrza boksu amatorskiego, trzeba zwyciężyć na olimpiadzie w swojej kategorii wagowej. Można także uczestniczyć w Turniejach Boksu Amatorskiego, które są rozgrywane na różnych szczeblach, także na szczeblu światowym.
Z boksem zawodowym sprawa jest bardziej skomplikowana ze względu na Federacje Bokserskie, z których na świecie najbardziej liczą się 3: WBA (World Boxing Association), WBC (World Boxing Council) i WBO (World Boxing Organization).
Boks zawodowy nie ma jednego turnieju, który wyłoniłby mistrza świata. Zamiast tego przez każdą z federacji organizowane są walki zawodników i ustalane rankingi.
W jednym momencie może więc być 3 uznanych mistrzów świata boksu zawodowego w jednej kategorii wagowej. Oczywiście, może także zdarzyć się sytuacja, że jeden bokser zdobędzie tytuł mistrzowski u wszystkich federacji – stało się tak w przypadku Mike'a Tysona.
2.2. Kick-boxing
Kick-boxing to połączenie bokserskich uderzeń pięściami z kopnięciami. Wyróżnia się kilka rodzajów kick-boxingu:
- boks syjamski,
- boks chiński,
- boks birmański,
- boks francuski,
- kick-boxing amerykański,
- kick-boxing francuski.
Boks syjamski (tajski) to rodzaj boksu mocno wykorzystujący walkę w klinczu, czyli inaczej walkę w zwarciu. To przytrzymywanie się zawodników rękami, tylko podczas walki w stójce. Uderzenia wykonuje się głównie łokciami i kolanami. W odmianie zawodowej nie wykorzystuje się ochraniaczy.
Boks chiński dopuszcza ciosy pięściami, a więc typowe ciosy bokserskie, kopnięcia oraz rzuty. Wykorzystuje także elementy chińskich sztuk walki.
Boks birmański to rodzaj kick-boxingu zbliżony do boksu tajskiego. Nie używa się podczas walki żadnych ochraniaczy. Ręce zawodnicy owijają materiałem. Można uderzać głową, kopać i obalać przeciwnika na ziemię.
Boks francuski (savate) wyróżnia się wśród innych odmian kick-boxingu tym, że walczy się w butach.
Kick-boxing amerykański wywodzi się z karate, a konkretnie z full-contact karate. Dopuszcza on uderzenia rękami i nogami.
Kick-boxing japoński jest uznawany za formę boksu tajskiego. Dopuszcza on nie tylko uderzenia pięściami i łokciami, kopnięcia kolanami, ale także rzuty judo.
W żadnym rodzaju boksu nie są dozwolone ciosy poniżej pasa, a zawodnik leżący nie może walczyć, dopóki się nie podniesie. To łączy wszystkie rodzaje boksu, bez względu na to, skąd się wywodzą.
3. Trenowanie boksu
Trening bokserski wymaga dobrej kondycji fizycznej i siły mięśniowej. W skutecznym zadawaniu ciosów liczą się także właściwa technika, szybkość i koncentracja. Dobry bokser powinien nie tylko przykładać dużą wagę do muskulatury ciała i siły mięśni rąk oraz obręczy barkowej, ale też do zwinności nóg i umiejętności unikania ciosów przeciwnika.
Podstawowy element techniki w walce bokserskiej stanowią właśnie ciosy. Prawidłowo ciosy bokserskie powinny być zadawane przednią, wypchaną cześcią zamkniętej rękawicy w przednie i boczne części głowy, do linii uszu oraz powyżej pasa z przodu i z boku do linii ramion opuszczonych luźno wzdłuż tułowia.
3.1. Ciosy bokserskie
Rozróżnia się ciosy sierpowe, ciosy proste oraz ciosy z dołu. W zależności od tego, która ręka zadaje ciosy, mówi się o ciosach prawych i lewych. W zależności od celu ataku można wymienić ciosy na górę – w głowę – i ciosy na dół, czyli w tułów.
Jeśli wziąć pod uwagę zasięg ręki, wyróżnia się ciosy krótkie i długie. Najczęściej stosowane w walce są ciosy proste. Charakteryzują się dużą szybkością i skutecznością. Wykorzystuje się je do ataku na dystans i w półdystansie oraz jako kontrciosy w obronie.
Rozróżnia się cztery podstawowe ciosy proste: lewy prosty na górę, lewy prosty na dół, prawy prosty w górę i prawy prosty na dół. W angielskiej terminologii bokserskiej cios wykonywany tą ręką, po której stronie znajduje się wysunięta do przodu noga, określa się jako jab, zaś przeciwną ręką – cross.
Ciosy sierpowe to ciosy boczne, które dochodzą do przeciwnika z boku. Najczęściej stosowane są w półdystansie i charakteryzują się silną pracą skrętną tułowia z przeniesieniem ciężaru ciała w kierunku ciosu. Muszą być wykonywane przy współudziale pracy nóg, bioder i barków.
Podstawowe ciosy sierpowe, to: lewy sierpowy, prawy sierpowy, lewy sierpowy wydłużony oraz prawy sierpowy wydłużony. W angielskiej terminologii określane są jako hook.
Ciosy z dołu (ang. uppercut) zadawane są ręką ugiętą w łokciu i stosowane w półdystansie i w zwarciu, w ataku i obronie. Podstawowymi ciosami z dołu są prawy z dołu i lewy z dołu.
3.2. Pozycje obronne w boksie
Podstawowymi pozycjami obronnymi w walce bokserskiej są:
- odskok – bokser wychodzi poza zasięg ciosów przeciwnika poprzez odbicie się z obu nóg do tyłu,
- odchylenie – element techniki stosowany w obronie, polegający na cofnięciu tułowia poza zasięg ciosów przeciwnika, przy czym nogi i biodra ustawione w pozycji bokserskiej pozostają nieruchome; odchylenie stosowane jest w obronie przed ciosami prostymi na górę i ciosami sierpowymi,
- garda – element techniki stosowany w walce bokserskiej jako obrona bierna, polega na takim ustawieniu rękawic i przedramion, by chroniły przed ciosami przeciwnika,
- zakrok – cofnięcie nogi do tyłu w celu uniknięcia ciosu i następnie wyprowadzenie kontry.
4. Kategorie wagowe w boksie
Waga boksera profesjonalnego zazwyczaj zwiększa się między walkami i spada w momencie, kiedy musi się zmierzyć z przeciwnikiem. Część procesu przygotowań do walki na ringu to obniżanie wagi, tak by kategorie wagowe nie wykluczyły zawodnika z walki.
Ważenie ma miejsce na dzień przed potyczką z rywalem. Bokser staje na wadze boso i bez rękawic. Jeśli minimalnie nie mieści się w limicie, może on zdjąć jakąś część garderoby, by waga pokazała mniej kilogramów.
Jeśli waga ciała nadal jest za wysoka, bokser może zważyć się później, na przykład po wykonaniu forsownych ćwiczeń w specjalnym pomieszczeniu z parą. Jeśli liczba nadprogramowych kilogramów nadal jest zbyt duża, może to oznaczać między innymi odwołanie walki.
Bokser ma możliwość walki na ringu w różnych kategoriach. Waga profesjonalnego boksera zazwyczaj wędruje w górę wraz z upływem lat. Dzięki temu ma on szansę zdobywać medale w różnych kategoriach wagowych i zostaje wielokrotnym mistrzem.
Liczba kategorii wagowych w boksie i ich limity na przestrzeni lat ulegały zmianie. Poniższy podział obowiązuje od 1 września 2010 roku. Do 2003 roku istniała również kategoria lekkośrednia, do 71 kg, a do 2010 roku – kategoria piórkowa, do 57 kg.
| Kategorie wagowe w boksie amatorskim | |
|---|---|
| Kategoria | Limit wagowy |
| Kategoria papierowa | 46-49 kg |
| Kategoria musza | do 52 kg |
| Kategoria kogucia | do 56 kg |
| Kategoria lekka | do 60 kg |
| Kategoria lekkopółśrednia | do 64 kg |
| Kategoria półśrednia | do 69 kg |
| Kategoria średnia | do 75 kg |
| Kategoria półciężka | do 81 kg |
| Kategoria ciężka | do 91 kg |
| Kategoria superciężka | od 91 kg |
| Kategorie wagowe w boksie zawodowym | |
| Kategoria | Limit wagowy |
| Kategoria słomkowa | do 47, 627 kg |
| Kategoria junior musza | do 48, 998 kg |
| Kategoria musza | do 50, 820 kg |
| Kategoria junior kogucia | do 52, 163 kg |
| Kategoria kogucia | do 53, 524 kg |
| Kategoria junior piórkowa | do 55, 338 kg |
| Kategoria piórkowa | do 57, 153 kg |
| Kategoria junior lekka | do 58, 967 kg |
| Kategoria lekka | do 61, 235 kg |
| Kategoria junior półśrednia | do 63, 503 kg |
| Kategoria półśrednia | do 66, 678 kg |
| Kategoria junior średnia | do 69, 853 kg |
| Kategoria średnia | do 72, 575 kg |
| Kategoria super średnia | do 76, 204 kg |
| Kategoria półciężka | do 79, 379 kg |
| Kategoria junior ciężka | do 90, 719 kg |
| Kategoria ciężka | ponad 90, 719 kg |
5. Sprzęt bokserski
Podstawowy sprzęt dla boksera stanowią akcesoria ochronne. Jednym z nich jest kask zabezpieczający głowę i takie jej części, jak uszy czy łuki brwiowe. Kaski ochronne na głowę najczęściej wykonywane są ze skóry, wewnątrz wypełnione gąbką.
Używanie kasków jest obowiązkowe w boksie amatorskim we wszystkich walkach i na każdych zawodach. Niezwykle ważne są także ochraniacze podbrzusza, inaczej suspensoria. Jest to podpaska mosznowa wykonana z tkaniny elastycznej w kształcie woreczka przymocowanego tasiemkami do paska opasującego biodra.
Wyposażenie osobiste boksera stanowi tzw. gumowa szczęka, wykonana z miękkiego tworzywa, najczęściej z kauczuku, w kształcie półokrągłej rynienki, którą można dopasować do górnej szczęki.
Ochraniacz zabezpiecza przed utratą zębów i rozbiciem warg, gdyż siła ciosu jest amortyzowana przez miękką, gładką powierzchnię. W walce stosowana jest obowiązkowo.
Buty boksera sznurowane są powyżej kostki, wykonane z miękkiej skóry, z cienką podeszwą gumową. Nie powinny posiadać żadnych usztywnień i części metalowych. Spodenki bokserskie, najlepiej uszyte z płótna lub grubego jedwabiu, sięgają do połowy uda i posiadają pasek szerokości około siedmiu centymetrów.
Podstawowy sprzęt bokserski to rękawice, wykonane ze skóry, posiadające wewnętrzną wyściółkę z włosia końskiego lub spienionego poliuretanu. Zastosowanie wyściółki ma na celu amortyzowanie siły ciosu. Pod rękawice bokserskie, na dłonie zakładane są specjalne bandaże.
Ich zadanie polega na wchłanianiu potu, stabilizacji nadgarstka i kości śródręcza, co pomaga zapobiegać kontuzjom. Uprawianie boksu niemożliwe byłoby bez worka treningowego. Jest to worek w kształcie walca przymocowany linką bądź łańcuchem do sufitu, stosowany do ćwiczeń wszystkich ciosów.
