Nietolerancja laktozy – charakterystyka, objawy, przyczyny, leczenie

Objawy nietolerancji laktozy mają związek z dolegliwościami żołądkowymi. Nietolerancja laktozy to jedna z częściej spotykanych nietolerancji pokarmowych. Główną przyczyną nietolerancji laktozy jest brak laktazy, która jest enzymem niezbędnym do rozkładu laktozy. Jakie są objawy nietolerancji laktozy? Jakie są najczęstsze przyczyny nietolerancji laktozy? Jak wygląda leczenie nietolerancji laktozy?

1. Charakterystyka nietolerancji laktozy

Nietolerancja laktozy oznacza, że organizm nie potrafi prawidłowo przetwarzać laktozy – naturalnego cukru znajdującego się w mleku i nabiale. Jeżeli laktoza nie ulegnie rozkładowi podczas procesów trawiennych i przemieszcza się do jelita grubego, może powodować dolegliwości takie jak ból brzucha oraz wzdęcia.

1.1. Czym jest laktoza?

Laktoza jest cukrem mlecznym, który należy do dwucukrów i występuje w mleku i produktach mlecznych pochodzących od owiec, bawołów, krów i innych ssaków. Dzięki laktazie jelitowej dochodzi do jej rozpadu na cząstki glukozy i galaktozy. U ludzi oraz większości ssaków aktywność laktazy jelitowej jest największa tuż po narodzeniu, po czym podczas pierwszych lat życia człowieka spada i pozostaje już na niskim poziomie.

1.2. Na czym polega nietolerancja laktozy?

Zobacz film: "Nietolerancja laktozy może być objawem innych chorób"

Niska aktywność tego enzymu sprawia, że pojawiają się zaburzenia w procesie trawienia w jelicie cienkim, dochodzi do niedostatecznego trawienia laktozy. Przechodzi ona do jelita grubego, gdzie po styczności z bakteriami jelitowymi fermentuje beztlenowo z wytwarzaniem dużej ilości gazów, co powoduje u osób cierpiących na nietolerancję nieprzyjemne dolegliwości. W Polsce z powodu tej dolegliwości na objawy nietolerancji laktozy cierpi 1.5% niemowląt oraz około 25% osób dorosłych.

2. Rodzaje nietolerancji laktozy

Po urodzeniu aktywność laktozy w jelitach jest wysoka. W pierwszych latach życia spada o prawie 90%. Nietolerancję laktozy można podzielić na dwa rodzaje:

• Nietolerancja pierwotna – w pierwszych latach życia jest nieaktywna. Jej pierwsze objawy można zaobserwować po 2. roku życia, lecz zazwyczaj dotyka nastolatków i osoby dorosłe. Najczęściej powstaje w wyniku dziedzicznego niedoboru laktazy. Czasem może być wynikiem przebytych chorób;
• Nietolerancja wrodzona – spotykany niezwykle rzadko rodzaj nietolerancji laktazy. Noworodek dotknięty tego typu schorzeniem musi być karmiony pokarmem niezawierającym mlecznego cukru.

2.1. Wrodzona nietolerancja laktozy

Z nietolerancją wrodzoną można się spotkać bardzo rzadko. Nowo narodzone dziecko, które cierpi na tę przypadłość nie produkuje laktazy i od samego początku musi być karmiony sztucznym mlekiem modyfikowanym pozbawionym mlecznego cukru.

2.2. Pierwotna nietolerancja laktozy

Gdy osoba borykająca się z nietolerancją, jako dziecko mogła bez przeszkód spożywać mleko i jego przetwory, jednak w okresie młodości i dojrzewania zaczęła na nie reagować negatywnie. U przyczyn tego rodzaju objawów nietolerancji laktozy leży zwykle zmniejszenie produkcji laktazy lub obniżenie aktywności tego enzymu.

2.3. Nietolerancja wtórna glukozy

Istnieje również wtórna nietolerancja glukozy, która może się wytworzyć w wyniku niektórych urazów lub przebytych chorób. Ma ona zwykle związek z uszkodzeniem bony śluzowej jelita.

3. Trawienie laktozy

Nietolerancja laktozy ma miejsce, gdy w przewodzie pokarmowym nie zostają wytworzone dostateczne ilości enzymu o nazwie laktaza, który jest niezbędny do trawienia laktozy. Schorzenie to może być dziedziczne. Zdarza się, że problem jest obecny już u noworodków.

Wówczas dziecko nie może spożywać żadnych produktów zawierających laktozę. Tymczasowa nietolerancja laktozy może wystąpić u wcześniaków, ponieważ ich organizm nie jest jeszcze w stanie wytwarzać laktazy. Problem ustępuje zwykle samoistnie w momencie, gdy w jelitach zaczyna się proces wytwarzania tego enzymu.

Nietolerancji laktozy sprzyjają schorzenia takie jak:

• Celiakia;
• Pasożyty przewodu pokarmowego;
• Zespól Leśniewskiego – Crohna;
• Choroba Whipple’a;
• Zespół jelita krótkiego;
• Mukowiscydoza;
• Choroba Duhringa;
• Alergia pokarmowa;
• Zakażenia żołądkowo – jelitowe.

Za problemy z tolerancją laktozy odpowiadają także niektóre leki np. antybiotyki, leki przeciwzapalne.

4. Dziedziczny niedobór laktozy

Jedną z głównych przyczyn nietolerancji uważa się dziedziczny niedobór laktazy, uaktywniający się zwykle około drugiego roku życia. Zwykle jednak tego typu nietolerancja objawia się w wieku dojrzewania, a także u osób dorosłych. Nietolerancja laktozy u dorosłych jest dziedziczona w sposób recesywny, powodowana jest genem laktazy o nazwie LCT.

Wśród innych przyczyn nietolerancji może wyróżnić również:

1. alaktazja - wrodzony niedobór laktazy, przez co organizm jej nie wytwarza, może się pojawić u noworodka przy pierwszym karmieniu, może zostać przekazana potomstwu,
2. nietolerancja wtórna/nabyta - powodują ją czynniki powodujące niszczenie nabłonków i kosmków jelitowych, które odpowiadają za wytwarzanie laktazy.

Niektóre leki, stosowane podczas infekcji, jak np. antybiotyki, czy niesteroidowe leki przeciwzapalne, alkohol, kwas acetylosalicylowy i chemioterapeutyki również mogą niszczyć kosmki jelitowe, przez co wpłynąć na nietolerację laktozy.

Wśród mieszkańców Europy oraz Ameryki większość zachowuje aktywność laktazy jelitowej. Ma na to wpływ spożywanie mleka przez mieszkańców tych regionów, mleko krowie stanowi ważny składnik codziennej diety, więc produkcja laktazy jest niejako wymuszona.

Wg badań aktywność tego enzymu jest zachowana u mieszkańców tych obszarów na poziomie 50%. W populacji krajów zachodnich i północnej Europy odnotowujemy niedobór laktazy na poziomie 15-20%.

Dla porównania u przedstawicieli rasy żółtej, czarnej, Indianów Amerykańskich, a także mieszkańców krajów śródziemnomorskich, niedobór laktazy ma miejsce na poziomie 70 do 100% społeczności.

Nietolerancja może wynikać również z licznych zabiegów chirurgicznych oraz długotrwałej diety bezmlecznej.

5. Objawy nietolerancji laktozy

Objawy nietolerancji laktozy to najczęściej:

• wzdęcia,
• biegunka,
• bóle brzucha, kolki,
• nudności, wymioty,
• a także częste oddawanie gazów.

Przy spożyciu dużej ilości laktozy, objawy mogą być bardziej nasilone. Objawy nietolerancji laktozy są bardzo podobne do tych, które są wywoływane przez choroby przewodu pokarmowego. Możliwość nieodpowiedniej diagnozy jest w tym przypadku dość łatwa. Zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że pierwsze objawy nietolerancji laktozy pojawiają się dopiero kilka godzin po spożyciu danego produktu, powiązanie dolegliwości z właściwą przyczyną, jest jeszcze trudniejsze.

6. Diagnostyka nietolerancji laktozy

W celu rozpoznania nietolerancji laktozy wykonuje się badania takie jak:

• Badanie pH stolca – kwaśne pH świadczy o nietolerancji laktozy. Niestrawiona laktoza wpływa na zakwaszenie kału;
• Wodorowy test oddechowy – polega na podaniu osobie badanej laktozy, a następnie zmierzeniu stężenia wodoru przy wydychanym powietrzu. Podczas fermentacji laktozy w jelicie grubym wydzielany jest wodór, którego organizm pozbywa się za pośrednictwem dróg oddechowych;
• Doustne podanie laktozy – po podaniu pacjentowi laktozy oznacza się stężenie glukozy we krwi;
• Próba eliminacyjna – pacjent przez 14 dni stosuje dietę niezawierającą laktozy. Obserwacja objawów pomaga stwierdzić nietolerancję laktozy;
• Endoskopia – jest to bardzo skuteczna metoda inwazyjna. Polega na pobraniu wycinka jelita cienkiego w celu oceny zawartości laktozy;
• Badanie molekularne – służy potwierdzeniu lub wykluczeniu hipolaktazji u osób dorosłych.

6.1. Wodorowy test oddechowy

Aby rozpoznać nietolerancję laktozy specjaliści stosują poniższe badania:

• wodorowy test oddechowy - pacjentowi na czczo podawana jest niewielka dawka laktozy, po czym mierzony jest wodór w wydychanym przez niego powietrzu. Gdy norma stężenia zostaje przekroczona, wynik jest pozytywny, ponieważ laktaza ulega fermentacji w jelicie grubym, w wyniku czego wydzielają się duże ilości wodoru, usuwane przez drogi oddechowe człowieka. Jest to najlepsze badanie w diagnostyce tego schorzenia,
• analiza ph stolca - kwaśne ph stolca oznacza, że pacjent cierpi na nietolerancję, ponieważ laktoza niestrawiona zakwasza kał,
• test doustnego podawania laktozy - pacjent otrzymuje doustnie laktozę, po czym oznacza się stężenie glukozy we krwi,
• badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy - to badanie pomaga wykluczyć hipolaktazję u dorosłych osób,
• endoskopia - metoda inwazyjna, polega na pobraniu wycinka jelita cienkiego, aby móc określić zawartość laktazy. Jest to metoda najbardziej skuteczna,
• próba eliminacyjna - pacjent przez dwa tygodnie odżywia się wg diety bez laktozy. Jednocześnie obserwuje czy objawy nietolerancji laktozy znikają, a następnie po spożyciu jej znów się pojawiają. Jest to potwierdzenie podejrzenia nietolerancji laktozy.

Po analizie wyników testów oraz ocenie objawów nietolerancji laktozy, lekarz mając pewne przesłanki, kieruje na dalszą diagnostykę zaburzeń jelitowych. Dzięki właściwej diagnostyce możliwe jest pozbycie się uciążliwych dolegliwości.

Osoba, która zrezygnowała ze spożywania mleka i przetworów mlecznych, powinna się zgłosić do dietetyka w celu ułożenia jadłospisu.

7. Produkty, który zawierają cukier mleczny

Leczenie objawów nietolerancji laktozy polega na wyeliminowaniu z diety produktów, które zawierają cukier mleczny. Niestety, leczenie to należy stosować już do końca życia. W niektórych przypadkach można włączyć do diety tabletki z laktazą. Tabletki te pomagają w trawieniu pokarmów mlecznych. Osoba z nietolerancją laktozy musi jednak pamiętać, aby spożyć tabletkę przed posiłkiem, który zawiera mleko i jego pochodne.

Kiedy mamy do czynienia z objawami nietolerancji laktozy wtórnej, wówczas występuje konieczność okresowej eliminacji produktów z cukrem mlecznym. Dieta ta musi trwać do czasu wyleczenia choroby, która powoduje uszkodzenie nabłonka jelita. Po pełnej regeneracji nabłonka nietolerancja laktozy w tym przypadku, powinna ustąpić.

Ważne, aby leczyć objawy nietolerancji laktozy również u dzieci, ponieważ istnieje zagrożenie zachorowania przez nie na schorzenia wynikające z niedoboru wapnia, jak np. krzywica, nadczynność przytarczyc czy osteoporoza.

7.1. Rezygnacja z nabiału

Mimo iż nie istnieje lek na nietolerancję laktozy, dzięki zmianom w diecie można znacząco złagodzić objawy tego problemu. Dieta bezlaktozowa wymaga wyeliminowania świeżego mleka, słodkiej śmietany i maślanki. Całkowita rezygnacja z nabiału jest jednak niewskazana, organizm dziecka potrzebuje bowiem odpowiedniej ilości wapnia.

Aby nie doszło do niedoboru tego składnika mineralnego, należy zadbać o to, by w jadłospisie dziecka znalazły się następujące produkty:

• jogurty, kefiry i kwaśne mleko – są dobrze tolerowane przez większość dzieci z nietolerancją laktozy; produkty te zawierają żywe kultury bakterii produkujące laktazę, dzięki czemu zwiększa się ich tolerancja przez organizm dziecka;
• ser żółty, kwaśny ser biały i przetwory mleka sojowego – można podawać je dziecku z nietolerancją laktozy, ale w rozsądnych ilościach;
• migdały, orzechy i żółtka jaj – to doskonałe źródła wapnia dla osób z nietolerancją laktozy;
• warzywa strączkowe;
• ryby (szczególnie dla cierpiących na nietolerancję laktozy wskazane są szprotki).

W diecie dziecka z nietolerancją laktozy wskazane są również inne zmiany. Aby maluch nie doświadczał problemów trawiennych, zaleca się całkowitą rezygnację nie tylko ze świeżego mleka i śmietany, ale i z majonezu, kremów na bazie śmietany lub mleka, czekolady, lodów, budyniu, tortów, ptasiego mleczka, ciastek maślanych, herbatników oraz naleśników.
Warto pamiętać, że mleko w proszku wchodzi często w skład płatków śniadaniowych, chipsów, krakersów, batonów proteinowych i sosu do spaghetti.

Produkty mleczne mogą być również stosowane jako dodatki smakowe do mięs przetworzonych: parówek, kiełbasek i konserw. W postępowaniu dietetycznym u osób z nietolerancją laktozy warto wspomóc się sprawdzonymi probiotykami dla dzieci.

8. Nietolerancja laktozy a nietolerancja mleka

Dość często nietolerancja laktozy jest mylona z nietolerancją mleka. Alergia na mleko krowie jest związana z reakcją układu immunologicznego na kontakt z alergenem - białkiem mleka.

Objawy nietolerancji na mleko pojawiają się wiele godzin po jego spożyciu, towarzyszą im wykwity skórne, wynikające z atopowego zapalenia skóry lub pokrzywki.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.