Układ odpornościowy, czyli inaczej układ immunologiczny, to nic innego jak system narządów, które umożliwiają mechanizmom odpornościowym poprawnie funkcjonować. Ludzki organizm codziennie jest narażony na atak wielu drobnoustrojów i szkodliwych substancji chorobotwórczych, wykorzystuje więc wszystkie swoje mechanizmy obronne, aby walczyć z infekcjami.
Układ odpornościowy tworzą między innymi:
- narządy limfatyczne (np. szpik kostny, grasica)
- przeciwciała i cytokiny (białka odpowiedzialne za reakcje obronne organizmu)
- naczynia chłonne (inaczej limfatyczne)
Podstawowa funkcja układu odpornościowego to ochrona nas przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, likwidowanie patogenów i komórek nowotworowych. Musi także precyzyjnie odróżniać zdrowe komórki od patogenów. Jest to możliwe dzięki zawartym w każdej zdrowej komórce białek zwanych antygenami. To one pozwalają na identyfikację drobnoustrojów i czynników zagrażających zdrowiu.
Układ odpornościowy wychwytuje także takie czynniki chorobotwórcze jak:
- wirusy
- bakterie
- grzyby
- pierwotniaki
- pasożyty
- toksyny
- skażenia chemiczne
- obce białka
Układ immunologiczny składa się z dwóch elementów: wrodzonego i adaptacyjnego układu odpornościowego, a także dwóch systemów obrony - swoistego i nieswoistego.
Odporność nieswoista jest wrodzonym systemem walki z infekcjami i bakteriami. Zapobiega wnikaniu szkodliwych czynników w głąb organizmu. Składaja się na nią wszystkie naturalne systemy zabezpieczeń, które dzielą się na:
- bariery chemiczne - wszystkie wydzieliny: pot, łój, kwas solny, łzy, ślina
- bariery fizyczne - wszystkie odruchy obronne: kichanie, kaszel, wymioty, częstomocz, biegunka
Odporność swoista to część układu immunologicznego, która podejmuje walkę z infekcjami, kiedy odporność nieswoista sobie z nimi nie radzi, a chorobotwórcze czynniki przedostają się przez zewnętrzne bariery organizmu. Odporność swoistą tworzą białe ciałka krwi - makrofagi oraz limfocyty T i B.
Limfocyty B wytwarzają odpowiednią ilość przeciwciał, aby walczyć z antygenami zawartymi na komórkach chorobotwórczych. Każde przeciwciało musi pasować kształtem to antygenu - tylko wtedy może go zniszczyć.
Limfocyty T natomiast niszczą własne komórki, ale tylko te, które są w jakiś sposób uszkodzone czy wadliwe.
Odporność można podzielić także na bierną i czynną. Odporność czynna to nic innego, jak przeciwciała, które organizm wytwarza sam albo przyjmuje w formie szczepionki. Odporność bierną uzyskuje się poprzez podanie gotowych przeciwciał w postaci surowicy. Stosuje się to w przypadku groźnych dla życia zakażeń.
Najlepszą odporność bierną obserwuje się u noworodków, ponieważ korzystają one ze składników dostarczonych wraz z mlekiem matki.
