Kofeina występuje nie tylko w kawie, ale także w liściach herbaty, napojach energetycznych i coli, orzechach, mlecznej i gorzkiej czekoladzie, a także w nasionach kakaowca (a więc także w kakako).
Podstawową funkcją kofeiny jest pobudzanie organizmu. Jej pełne działanie można odczuć około pół godziny od spożycia, ponieważ wtedy do organizmu dostaje się maksymalne stężenie. Kofeina jest całkowicie wchłaniana z przewodu pokarmowego, nie magazynuje się jednak w organizmie. Po mniej więcej 3-4 godzinach od spożycia jest całkowicie metabolizowana i usuwana.
Kofeina w dużych ilościach może mieć negatywny wpływ na dzieci, które uwielbiają słodzone napoje gazowane i energetyczne. Dzieci nie powinny przekraczać dziennej dawki wynoszącej 1 mg na kilogram masy ciała. Bezpieczna dawka dla osoby dorosłej to 200-300 mg na dobę. To około 2-3 filiżanki kawy.
Podstawową właściwością kofeiny jest zdolność podnoszenia ciśnienia. Dzieje się tak jednak tylko w sytuacji, kiedy spożywamy ją nieregularnie. Przykładowo, po kilku dniach picia kawy, ciśnienie krwi nie zmienia się i podnosi, dopiero kiedy wypijemy kawę po dniu lub dwóch abstynencji. Wrażliwość na wzrost ciśnienia tętniczego po spożyciu kofeiny wzrasta wraz z wiekiem, a więc seniorzy są najbardziej narażeni na problemy z ciśnieniem, jeśli piją dużo kawy lub robią to okazjonalnie. Najbezpieczniejsze dla zdrowia jest spożywanie regularnie mniejszej ilości kofeiny, np. jednej filiżanki kawy codziennie o tej samej porze.
Kofeina może być stosowana także jako środek łagodzący ból, potęguje także działanie przyjętych tabletek. Dzieje się tak dlatego, że kofeina blokuje receptory bólowe w mózgu i zwęża naczynia krwionośne. Nie redukuje jednak przyczyny bólo - po prostu "znieczula" organizm. Dlatego gorzka czekolada jest polecana w przypadku dolegliwości miesiączkowych - oprócz dużej ilości magnezu, posiada także kofeinę.
Kofeina posiada także zdolności stymulujące układ nerwowy. Zwiększa czujność i usprawnia wykonywanie mechanicznych czynności. Poprawia także koncentrację, wpływa na zdolność szybkiej nauki, a także redukuje uczucie zmęczenia.
Nadmierne spożycie kofeiny może spowodować nadmierne pobudzenie, gonitwę myśli, wrażenie, że "ruchy wyprzedzają myśli", a także drżenie kończyn. Negatywnym skutkiem przedawkowania kofeiny może być także ból głowy, rozkojarzenie i rozdrażnienie.
Kofeina może mieć negatywny wpływ na układ pokarmowy, ale tylko w przypadku osób, które borykają się z zespołem jelita drażliwego lub chorobą refluksową. Może także powodować uczucie pełności w żołądku i ból w nadbrzuszu.
Wbrew powszechnemu przekonaniu, że spożywanie kofeiny wiąże się z wieloma przykrymi konsekwencjami, Światowa Organizacja Zdrowia przekonuje, że kofeina nie uzależnia, nie przyczynia się do rozwoju nowotworów i jest bezpieczna dla organizmu, jeśli nie będziemy spożywać jej w nadmiarze.
