Gruczoły łojowe – budowa, funkcje i metody regulacji ich pracy

Gruczoły łojowe (łac. glandula sebacea) są mikroskopijnymi gruczołami skórnymi, które produkują sebum (łój). To substancja będąca mieszaniną lipidów, wosków, kwasów tłuszczowych i innych związków, która pełni bardzo ważną funkcję.

Przede wszystkim łój nawilża skórę, zapobiegając jej nadmiernemu wysuszeniu się oraz chroni ją, tworząc barierę ochronną przed patogenami oraz mechanicznymi i chemicznymi czynnikami zewnętrznymi. Tworzy tak zwany kwaśny płaszcz ochronny skóry. To istotne, ponieważ zarówno budowa, jak i specyfika skóry sprawiają, że ta jest nieustannie narażana nie tylko na urazy mechaniczne, ale i nadmierne wysuszenie.

Gruczoł łojowy, tak zwany przydatek skóry będący częścią skóry właściwej, jest gruczołem prostym, rozgałęzionym i pęcherzykowatym, który wydziela łój i woskowinę. Występuje w skórze, przede wszystkim w najbliższym otoczeniu włosów, obok mieszka włosowego, z którym tworzy jednostkę włosowo-łojową.

Gdzie występują gruczoły łojowe? Zasadniczo w skórze na całym ciele. Najliczniejsze są gruczoły łojowe na twarzy (szczególnie okolice nosa, brody, czoła) i na głowie, także w obrębie klatki piersiowej oraz okolic intymnych. Gruczołów łojowych nie posiadają dłonie i podeszwy stóp, wargi, brodawka sutkowa i zewnętrzne narządy płciowe.

Sebum jest wydzielane przez ujścia gruczołu łojowego, zazwyczaj w mieszku włosowym, z którego jest rozprowadzane na powierzchni skóry i włosów. Tak rozwój, jak i funkcjonowanie gruczołów łojowych reguluje gównie poziom hormonów płciowych.

Gruczoły łojowe i potowe

Omawiane struktury bywają mylone z gruczołami potowymi, co jest błędem. Gruczoły łojowe i potowe to dwa różne rodzaje gruczołów skórnych, które różnią się zarówno budową i lokalizacją, jak funkcją oraz wydzielanymi substancjami. Obydwie struktury odgrywają istotną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry i regulacji funkcji organizmu.

Pot i łój tworzą barierę ochronną oddzielającą ją od środowiska zewnętrznego, zapobiegającą też wnikaniu w głąb skóry drobnoustrojów (tzw. płaszcz hydrolipidowy).

Gruczoły potowe (gruczoły potowe ekrynowe i gruczoły potowe apokrynowe) znajdują się w skórze na całym ciele, jednak w odróżnieniu od gruczołów łojowych w największej ilości zlokalizowane są w okolicy pach, dłoni, stóp i czoła. Produkują nie oleistą, a wodnistą substancją, który pomaga regulować temperaturę ciała poprzez proces pocenia.

Choć zwykle sebum odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowej skóry i włosów, może sprawiać problemy. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacji, gdy działanie gruczołów łojowych jest zaburzone lub ich ujścia zostają zablokowane. Dlaczego?

Przede wszystkim łój może stanowić pożywkę dla bakterii, a nadmierne wydzielanie sebum może prowadzić do pojawienia się różnych problemów skórnych, takich jak:

• trądzik. Zablokowanie ujść gruczołów łojowych przez nadmiar sebum i martwe komórki skóry prowadzi do powstania grudek, krostek i stanów zapalnych, także zaskórników),
• stany zapalne skóry,
• łojotokowe zapalenie skóry
• łupież.

Nadmiar sebum może także sprawić, że skóra staje się tłusta i błyszcząca, co z kolei może prowadzić do zatykania porów, powstawania zaskórników i trądziku.

Problem może także stanowić zapalenie gruczołów łojowych (objawem jest bolesne zaczerwienienie i obrzęk wokół gruczołów łojowych) oraz przerośnięte gruczoły łojowe (wówczas gruczoły są powiększone. Objawem są bezbolesne, niewielkie, żółte grudki. Przerośnięte gruczoły łojowe na twarzy występują głównie na czole i policzkach).

Dla utrzymania zdrowej skóry i zapobiegania problemom skórnym bardzo ważne jest prawidłowe działanie gruczołów łojowych. Jakie są najlepsze metody regulacji ich pracy?

Nadmierne wydzielanie sebum w przypadku skóry tłustej i trądzikowej można zahamować, stosując odpowiednie kosmetyki.

Kluczowe jest staranne, regularne oczyszczanie skóry za pomocą odpowiednich produktów. Istotne jest unikanie agresywnych środków myjących, które mogą przesuszyć skórę i pobudzić gruczoły łojowe. Najlepiej sprawdzają się preparaty o lekkiej konsystencji, które nie zatykają porów i nie przyczyniają się do nadmiernej produkcji sebum.

Jakie składniki w kosmetykach pomagają normalizować produkcję sebum? Warto zwracać uwagę na toniki i inne produkty, które zawierają:

• kwas salicylowy,
• kwas glikolowy,
• ekstrakty roślinne, które pomagają utrzymać równowagę skóry.

Na aktywność gruczołów łojowych może wpływać także dieta, stąd nie mniej niż pielęgnacja skóry, ważne jest zdrowe odżywianie się. Jadłospis powinien obfitować w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i zdrowe tłuszcze. Należy unikać nadmiaru tłustych i wysoko przetworzonych pokarmów.

Ważny jest także higieniczny tryb życia, w tym unikanie stresu, który może prowadzić do zaburzeń hormonalnych. Duże znaczenie ma także odpoczynek, regeneracyjny sen oraz aktywność fizyczna i różne praktyki relaksacyjne, takie jak joga czy medytacja.

W przypadku poważniejszych problemów skórnych związanych z gruczołami łojowymi, ważne jest skonsultowanie się z dermatologiem, który może zalecić odpowiednie leczenie lub środki zaradcze odpowiednie dla danej sytuacji.