Kwas winowy – występowanie, otrzymywanie i zastosowanie

Kwas winowy (łac. acidum tartaricum, E334) to organiczny związek chemiczny z grupy hydroksykwasów dikarboksylowych, który zawiera dwie grupy hydroksylowe (–OH). Jego wzór sumaryczny: C4H6O6.

Acidum tartaricum występuje w owocach, głównie winogronach, w stanie wolnym i w postaci soli. Po raz pierwszy wyizolowano go z wodorowinianu potasu (kwaśnego winianu potasu, tzw. winnego kamienia), który osadza się w kadziach i beczkach przy fermentacji wina. Dziś pozyskiwany jest w procesie fermentacji winogron. To uboczny produkt w przemyśle winiarskim.

Kwas winowy bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie i występuje w postaci bezbarwnych lub półprzezroczystych kryształków bądź jako biały krystaliczny, drobnoziarnisty proszek. Jest bezwonny, ma kwaśny smak.

Kwas winowy i jego sole wykorzystuje się jako substancje stabilizujące i regulatory kwasowości w przemyśle spożywczym, na przykład przy produkcji serów topionych, produkcji żywności w puszkach, galaretek i wyrobów cukierniczych.

Substancja przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności została oznaczona jako E334 (regulator kwasowości w produktach spożywczych), zaś sole kwasu winowego, które również używane są jako regulatory kwasowości, oznaczone zostały następująco:

• winian sodu E335,
• winian potasu E336,
• winian sodowo-potasowy (tzw. sól Seignette’a) E337.

Kwas winowy jest stosowany także w przemyśle farmaceutycznym do przygotowywania postaci leków (granulaty, tabletki musujące i rozpuszczalne) oraz jako zakwaszacz i rozczynniki w syropach oraz antybiotykach. Wykorzystuje się go również w rolnictwie do zakwaszania pasz, ponieważ poprawia i utrwala smak oraz ich własności. W przemyśle budowlanym kwas winowy wykorzystywany jest jako opóźniacz gipsu. Zwiększa też szczelność betonu.

Substancja znajduje zastosowanie także w medycynie:

• podawana doustnie w postaci roztworu gasi pragnienie,
• w małych dawkach wykazuje działanie przeciwbiegunkowe,
• w większych dawkach jest osmotycznym środkiem przeczyszczającym,
• wzmaga procesy regeneracji nabłonków przewodu pokarmowego, zapobiega niestrawności,
• ma silne właściwości prebiotyczne,
• zastosowana miejscowo odznacza się działaniem antyseptycznym i ściągającym,
• działa przeciwzapalnie, łagodzi obrzęki oraz nadmierne wydzielanie sebum.

Kwas winowy, zaliczany do alfa-hydroksykwasów, jest także wykorzystywany w kosmetyce, ponieważ:

• działa złuszczająco,
• pobudza fibroblasty do produkcji elastyny i kolagenu, dzięki czemu wygładza drobne zmarszczki, poprawia owal twarzy i spowalnia procesy starzenia się skóry. W rezultacie odmładza i ujędrnia,
• wykazuje właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne,
• reguluje aktywność gruczołów łojowych,
• zwęża ujścia mieszków włosowych,
• działa wygładzająco,
• zwęża rozszerzone pory skóry,
• niweluje wągry, poprawia wygląd skóry,
• łagodzi obrzęki,
• ogranicza wydzielanie sebum,
• działa ściągająco,
• pomaga pozbyć się trądziku, blizn i przebarwień. Wpływa na rozjaśnianie przebarwień, wyrównuje koloryt skóry,
• nawilża skórę, ponieważ wspiera syntezę ceramidów odpowiadających za utrzymanie właściwego poziomu nawilżenia w tkance. Wspomaga też produkcję kwasu hialuronowego - naturalnego humektantu, który głęboko nawilża skórę, wiążąc cząsteczki wody w jej wnętrzu.

Czy kwas winowy jest szkodliwy? Nie. Uznaje się go za substancję bezpieczną. Nie jest toksyczny. Stosowany w kosmetyce ma delikatne działanie, dlatego może być używany także przez osoby o delikatnej i wrażliwej cerze. W skórze występuje jako metabolit węglowodanów. Działa w synergii z przeciwutleniaczami.

W żywności kwas winowy występuje jako składnik naturalny. W dużych ilościach, może jednak mieć działanie przeczyszczające i mogą spowodować zapalenie żołądka i jelit.

Substancję można kupić w wielu sklepach internetowych i stacjonarnych, zwłaszcza w sklepach z odczynnikami chemicznymi. Kwas winowy trzeba przechowywać w chłodnym, suchym miejscu. Otwarte opakowania powinno być szybko zużyte.