Liszajec – przyczyny, objawy i leczenie

Liszajec to powierzchowne, bakteryjne zakażenie naskórka, które może przyjmować jedną z dwóch postaci: pęcherzową lub bez obecności pęcherzy (niepęcherzowa). Wykwity najczęściej występują na odkrytych częściach ciała: na twarzy (zwykle w okolicy nosa i ust), szyi, rękach. Nieleczone mogą przenosić się na inne okolice ciała.

Najczęstszą przyczyną choroby jest gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) i paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes). Postać niepęcherzowa jest wynikiem zakażenia gronkowcem, paciorkowcem lub obydwoma patogenami. Za postać pęcherzową odpowiadają szczepy S. aureus wytwarzające toksyny złuszczające (epidermolityczne).

Liszajec najczęściej występuje u niemowląt i dzieci. Choroba może przebiegać jako zakażenie pierwotne, do którego dochodzi w wyniku uszkodzenia bariery ochronnej powierzchni skóry oraz zakażenie wtórne rozwijające się na skórze zmienionej chorobowo (np. ospy wietrznej, wszawicy, świerzbu czy kontaktowego zapalenia skóry).

Objawy liszajca obejmują występowanie nadżerek pokrytych strupami lub owrzodzeń, co wynika z zajęcia przez bakterie nieznacznie uszkodzonej skóry.

Większość przypadków liszajca to tak zwana postać klasyczna, czyli liszajec niepęcherzowy. Charakterystyczne są dla niego początkowo kilkumilimetrowe rumieniowe plamki lub grudki przekształcające się w drobne, wiotkie pęcherzyki zasychające w miodowożółte strupy.

Postać pęcherzowa jest rzadsza. Wówczas obserwuje się powierzchowne pęcherze, które pękając pozostawiają płytkie, lśniące nadżerki otoczone kołnierzykowato złuszczającym się naskórkiem.

Liszajec pęcherzowy występuje najczęściej u noworodków (tzw. pęcherzyca noworodków). Zmiany obserwuje się na skórze tułowia oraz kończyn, ale i w okolicach wyprzeniowych, takich jak okolica pieluszkowa, fałdy szyi i doły pachowe.

Liszajec przebiegający bez pęcherzy (znany jako liszajec zakaźny), najczęściej dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym i z reguły występuje epidemicznie. Zmiany zwykle lokalizują się w obrębie okolic ciała eksponowanych na działanie czynników środowiskowych, takich jak ręce, nogi czy twarz.

Zwykle zmiany są mnogie, rozsiane, mają tendencję do rozprzestrzeniania się. Najczęściej nie towarzyszą inne dolegliwości ogólne, takie jak gorączka. Podwyższona temperatura ciała może pojawić się w przypadku rozległego stanu zapalnego skóry.

Rozpoznanie liszajca zakaźnego stawia się na podstawie obecności typowych zmian klinicznych: pęcherzyków, miodowych strupów, najczęściej w okolicy ust, nosa, szyi czy dłoni. Badania dodatkowe zwykle nie są potrzebne. Lekarz wymaga ich zwykle w przypadku niepowodzenia leczenia.

Liszajec jest chorobą samoograniczającą. Leczenie wdraża się, by:

• przyspieszyć ustępowanie zmian,
• uniknąć powikłań,
• zapobiegać nawrotom,
• przeciwdziałać szerzeniu się choroby na innych.

W terapii liszajca zakaźnego stosuje się leczenie antybiotykami podawanymi miejscowo lub ogólnie. W przypadkach ograniczonej, niepowikłanej postaci liszajca w leczeniu skuteczne jest miejscowe stosowanie mupirocyny lub kwasu fusydowego. W postaciach rozsianych lub powikłanych konieczne może się okazać zastosowanie antybiotyków ogólnie. Wybór metody leczenia zależy przede wszystkim od rozległości i lokalizacji zmian skórnych.

W miejscowej, niepęcherzowej postaci liszajca zakaźnego u pacjentów bez innych objawów leczeniem pierwszego wyboru jest stosowanie miejscowych środków odkażających. Zalecany jest krem z 1% nadtlenkiem wodoru.

Podczas leczenia rany można oczyszczać i moczyć kilka razy dziennie. Gdy lekarz zaleci, miejsce posmarowane miejscowo antybiotykiem można przykryć gazą.

Ponieważ chorobę cechuje wysoka zakaźność, istotne jest przestrzeganie zasad higieny osobistej. Kluczowe jest:

• częste i dokładne mycie rąk,
• unikanie korzystania ze wspólnych przyborów toaletowych, maszynek do golenia, ręczników,
• unikanie drapania się.

Leczenie liszajca zazwyczaj trwa kilka dni. W przypadku nieleczonego zakażenia skóry zmiany mogą utrzymywać się długo, nawet kilka tygodni. Ważne jest, by osoby chore nie uczęszczały do szkoły, przedszkola czy pracy, dopóki liszajec zakaźny nie zostanie wyleczony lub do 48 godzin od wdrożenia antybiotykoterapii.