Kolano - budowa, urazy, zwichnięcie rzepki kolanowej
Staw kolanowy jest największym i najbardziej narażonym na kontuzje stawem człowieka. Uraz kolana powstaje na wskutek eksploatowania stawów, uprawiania sportu oraz nadwagi. Do najczęstszych schorzeń kolana zaliczyć należy: uszkodzenia więzadeł krzyżowych, niestabilność kolana, uszkodzenie łąkotki, chrząstki i gonartrozę. Zimny okład na stłuczone kolano to typowa kontuzja, występująca niezwykle często u osób aktywnie uprawiających sport, m.in. u piłkarzy i narciarzy.
1. Kolano - budowa
Staw kolanowy ma szerokość około 11-12 cm – jeśli przymocujemy do nóg narty o długości 160-180 cm, to przykładamy do niego ramię siły o 15-17-krotnym przełożeniu. Kość udowa jest bardziej wypukła niż kość piszczelowa i styka się z nią tylko na niewielkiej powierzchni – dzięki temu ma nieco więcej swobody, może toczyć się po powierzchni kości piszczelowej i nieco ślizgać ku tyłowi.
Pomiędzy kośćmi znajdują się dwie płytki z twardej, ale i elastycznej chrząstki, tzw. łąkotki. Kostki te mają znaczną odporność na urazy kolana, dzięki idealnemu dopasowaniu do powierzchni stawowej i możliwości ruchu do tyłu o około 12 mm w trakcie zgięcia kolana. Dzięki nim, np. przy zeskoku, kości udowa i piszczelowa nie uderzają bezpośrednio o siebie, ale około 60 proc. ciężaru jest przenoszona przez te elastyczne amortyzatory.
Nasze kolana są różnie używane, obciążane i starzeją się w różnym tempie. W kolanie są umieszczone dwa więzadła krzyżowe: przednie, które hamuje ruch piszczeli ku przodowi, i tylne – uniemożliwiające ślizg ku tyłowi. Dzięki więzadłom krzyżowym kolana chód jest płynny, ekonomiczny i elementy składowe kolana nie ulegają przedwczesnemu zużyciu.
2. Kolano - urazy
Najczęstszym mechanizmem urazu jest tzw. mechanizm koślawiący – gdy noga odjeżdża nam do boku, a jednocześnie siadamy. W pierwszym rzędzie ulega wtedy uszkodzeniu więzadło poboczne, potem łąkotka, dopiero na końcu, i to nie zawsze, więzadła krzyżowe. Wraz ze zwiększaniem się liczby osób uprawiających sport, często niedostatecznie przygotowanych i wytrenowanych, nierzadko z nadwagą, wzrasta ilość urazów więzadeł stawu kolanowego.
Najczęstsze objawy urazów więzadeł stawu kolanowego:
- poważny uraz kolana, któremu towarzyszy najczęściej słyszalne "chrupnięcie w kolanie",
- krwiak w stawie kolanowym, często narastający powoli, niekiedy pojawiający się następnego dnia,
- uczucie zwichnięcia kolana.
Więzadła krzyżowe kolana nie są elementem nośnym – można na nodze stanąć, czasami sportowiec jest w stanie zejść ze stoku, nawet niekiedy z niego ostrożnie zjechać. Jeśli krwiak narasta bardzo szybko, prawdopodobnie miało miejsce uszkodzenie większej liczby struktur stawowych.
Objawami uszkodzenia łękotki mogą być:
- bloki kolana – gdy coś w stawie przeskoczy, to nie można go od razu zgiąć czy wyprostować – niekiedy można je samodzielnie odblokować,
- uciekanie kolana – gdy przy nieostrożnym kroku noga załamuje się, jakby mięśnie zupełnie nie trzymały.
Pierwsza pomoc powinna polegać wtedy na unieruchomieniu nogi na czas transportu od kostki do pachwiny – np. przywiązanie jej lekko zgiętej w kolanie do dwu kijków. Jeśli nie ma krwawienia na zewnątrz, urazu głowy z utratą przytomności czy innych ran, powinniśmy otrzymać zastrzyk przeciwkrzepliwy. Chory po poważnym urazie kolana powinien zostać możliwie szybko obejrzany przez chirurga lub ortopedę. U młodych, aktywnych pacjentów zawsze lepiej jest zrobić wziernikowanie kolana (tzw. artroskopię), uszkodzenia zaopatrzyć i kolano w pełni wyrehabilitować. Zagipsowane zwichnięcie rzepki bardzo często prowadzi do wygojenia troczków z wydłużeniem, a z czasem do bocznego przemieszczenia rzepki i zmian zwyrodnieniowych.
3. Kolano - zwichnięcie rzepki kolanowej
Przy urazie skrętym kolana używamy określenia "zwichnięcie kolana". Na szczęście, jest urazem niezwykle rzadkim, uszkodzeniu ulegają wtedy oba więzadła krzyżowe, w ogromnym niebezpieczeństwie jest wtedy tętnica podkolanowa i nerwy. Zwichnięcie rzepki dość łatwo ulega nastawieniu, ale prawie zawsze towarzyszy jej uszkodzenie troczków rzepki, złamania wewnątrzstawowe itp. W takiej sytuacji należy nogę unieruchomić i natychmiast transportować chorego do szpitala. W przypadku złamania rzepki konieczne jest leczenie operacyjne i zespolenie tzw. popręgiem Webera, choć przy zachowanym mechanizmie wyprostnym złamania bez przemieszczenia można leczyć zachowawczo w opatrunku gipsowym od kostek do połowy uda (nazywa się on tutorem gipsowym).
Urazy rzepki kolanowej mogą przydarzyć się każdemu. Młodzi, sprawni i aktywni ludzie lub osoby, które poruszają się na zmiennym podłożu powinni szczególnie zapobiegać urazom stawów. U takich osób dobre ćwiczenie i zapewnienie elastyczności odpowiednich grup mięśni, ćwiczenie czucia głębokiego i stretching pozwalają osiągnąć bardzo dobrą, sprawną w zakresie ich oczekiwań nogę.