Świąd - przyczyny, objawy, diagnostyka, domowe sposoby

Świąd to nieprzyjemne uczucie, które sprawia, że musimy natychmiast podrapać lub potrzeć skórę. Może być spowodowany wieloma różnymi czynnikami, na przykład bodźcami chemicznymi, termicznymi, elektrycznymi lub mechanicznymi na zakończenia nerwowe skóry właściwej.

Pacjenci zwykle świąd skóry zgłaszają dermatologowi, choć może on wynikać również z chorób ogólnoustrojowych lub mieć charakter idiopatyczny, bez znanej przyczyny. Rozpoznanie konkretnego powodu występowania swędzenia ciała stanowi wyzwanie dla lekarza i zazwyczaj wymaga wykonania wielu różnych badań.

Świąd dzieli się na dwa główne rodzaje: zlokalizowany i uogólniony. Świąd fragmentu skóry (zlokalizowany) dotyczy ograniczonego obszaru, zwykle jest objawem infekcji bakteryjnej, wirusowej (np. opryszczką) lub grzybiczej (np. łupież).

Może towarzyszyć również zakażeniom pasożytniczym (np. wszawica), a także łuszczycy, atopowemu zapaleniu skóry, wypryskowi kontaktowemu lub nowotworom skóry. Dodatkowo świąd zlokalizowany może być wynikiem ukąszenia przez owada, nadmiernej suchości skóry, a także alergii na kosmetyki lub leki.

Świąd całego ciała (uogólniony) w większości przypadków jest skutkiem choroby ogólnoustrojowej, dotyczącej nerek, wątroby, układu krwiotwórczego, tarczycy lub innych narządów wewnętrznych. Może mieć też charakter psychogenny i stanowić objaw zaburzeń psychicznych.

Istnieją również dwa typy świądu pod względem czasu jego trwania:

• świąd ostry (poniżej 6 tygodni),
• świąd przewlekły (powyżej 6 tygodni).

Świąd całego ciała u około 10-50% pacjentów wynika z aktywnej choroby ogólnoustrojowej. Najczęstsze przyczyny swędzenia ciała to:

• niewydolność nerek,
• choroby wątroby (w tym zapalenie wątroby),
• choroby dróg żółciowych (w tym zapalenie dróg żółciowych),
• cholestaza zewnątrzwątrobowa,
• cholestaza w ciąży,
• choroby układu krwiotwórczego,
• czerwienica prawdziwa,
• nowotwór (np. mastocytoza, chłoniak, nowotwory limfoproliferacyjne i mieloproliferacyjne)
• niedobór żelaza,
• choroby tarczycy i przytarczyc,
• cukrzyca,
• zespół rakowiaka,
• hiperkalcemia,
• neuropatie,
• choroby układu nerwowego (guzy i ropnie mózgu, tętniaki, stwardnienie rozsiane, półpasiec, amyloidoza),
• ucisk lub uwięźnięcie nerwu (np. świąd ramienno-promieniowy)
• zakażenie HIV,
• niektóre leki (np. opioidy, inhibitory kinaz tyrozynowych, doustne środki antykoncepcyjne),
• silny stres.

Świąd a choroby skóry

Świąd to powszechny objaw w przypadku wielu chorób skóry. Wyodrębniono klasyfikację wg Rassnera do podziału schorzeń ze współwystępującym świądem:

• uszkodzenia fizykalne skóry (np. poparzenia słoneczne),
• dermatozy konstytucjonalne (niskie natłuszczenie skóry),
• infekcje grzybicze, bakteryjne oraz pasożytnicze (np. wszawica, świerzb),
• dolegliwości o podłożu alergicznym i immunologicznym (np. atopowe zapalenie skóry, pokrzywka).

Diagnostyka świądu spowodowanego chorobą skóry jest stosunkowo łatwa, ponieważ u pacjenta stwierdza się wówczas zmiany typowe dla konkretnego schorzenia. Dodatkowo można wykonać testy alergiczne lub badanie histopatologiczne.

Rozpoznanie przyczyny świądu może zająć nieco czasu, szczególnie wtedy, gdy pacjent zgłasza się ze świądem uogólnionym. Podstawą jest wywiad lekarski, badanie przedmiotowe skóry, a także morfologia krwi z rozmazem, badanie ogólne moczu oraz stężenia glukozy we krwi.

Dużą wartość diagnostyczną ma również badanie funkcji nerek i wątroby, hormonów tarczycy, test na krew utajoną w kale, USG jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej.

W przypadku zauważenia nieprawidłowości na skórze pacjent może zostać skierowany na testy alergiczne lub na pobranie próbki zmian w celu wykonania badań mikrobiologicznych.

Świąd to jedna z najbardziej uporczywych dolegliwości, która utrudnia codzienne funkcjonowanie i znacząco pogarsza nastrój. Z tego względu warto sięgnąć po domowe metody, które niwelują swędzenie skóry:

• używanie do mycia ciała produktów bez środków zapachowych i barwników,
• stosowanie bogatych balsamów i olejków do ciała,
• chłodne kompresy,
• balsamy z mentolem, fenolem lub kamforą,
• kąpiel lecznicza z płatkami owsianymi lub sodą oczyszczoną,
• przyjmowanie doustnych środków antyhistaminowych dostępnych bez recepty,
• noszenie przewiewnej odzieży z naturalnych materiałów,
• unikanie silnych środków do prania i płukania tkanin.