Atopowe zapalenie skóry - objawy, przyczyny i leczenie

Atopowe zapalenie skóry jest problemem, który dotyka zarówno młodych, jak i dorosłych pacjentów. Przyczyny tej przewlekłej choroby zapalnej skóry nie zostały do końca poznane. Zdaniem wielu specjalistów na rozwój atopowego zapalenia skóry mogą wpływać czynniki genetyczne, środowiskowe jak i immunologiczne. Co warto wiedzieć o tej chorobie? Jak wygląda leczenie?

1. Atopowe zapalenie skóry - objawy choroby

Atopowe zapalenie skóry (łac. dermatitis atopica), inaczej AZS, to przewlekła choroba zapalna skóry. Jej objawy są podobne zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Schorzenie rozpoznaje się zwykle we wczesnym okresie dzieciństwa. U ponad połowy chorych pierwsze zmiany skórne pojawiają się w 1. roku życia.

Charakterystyczne dla AZS jest to, że dermatoza ma tendencję do zajmowania tak zwanych powierzchni zgięciowych kończyn: dołów łokciowych i podkolanowych. Inne charakterystyczne miejsca to tułów oraz dłonie. Lokalizacje zmian skórnych są typowe dla dorosłych oraz starszych dzieci. U niemowląt pierwsze zmiany pojawiają się zwykle na twarzy.

Zobacz film: "Sposoby na pozbycie się pryszczy w jeden dzień"

Typowe objawy atopowego zapalenia skóry:

• zmiany skórne w fazie ostrej o typie rumieniowym, grudkowym, nadżerkowym, często wysiękowym. Zmiany są dość wyraźnie odgraniczone od skóry otoczenia,
• przesuszenie skóry, która ma tendencję do pękania i przebarwień,
• uciążliwy, uporczywy i bardzo nasilony świąd skóry, nierzadko wywołujący rozdrażnienie, mogący powodować przebudzenia lub bezsenność,
• podrażnienia skóry pojawiające się wskutek drapania, lichenifikacja skóry, nadkażenia bakteryjne zmian. Przewlekła postać AZS prowadzi do pogrubienia skóry,
• biały dermografizm, polegający na pojawianiu się białych śladów na skórze pod wpływem drapania.

2. Przyczyny AZS

Przyczyny atopowego zapalenia skóry nie są do końca poznane. Specjaliści są zdania, że rozwój choroby ma związek z kombinacją czynników genetycznych, środowiskowych oraz immunologicznych. Jest związana zarówno z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego, jak i wadliwą budową naskórka.

Atopowe zapalenie skóry należy do zapalnych alergicznych chorób skóry i jest związane z uczuleniem na substancje obecne środowisku zewnętrznym, czyli na tzw. alergeny. Ma również powiązania z zaburzeniami funkcjonowania skóry, istotą których jest utrata ochronnej funkcji naskórka.

To konsekwencja zmiany jej struktury: rozluźnienia połączeń pomiędzy jego komórkami oraz utraty zewnętrznej warstwy lipidów (tzw. płaszcza lipidowego skóry). Ponieważ naskórek nie stanowi bariery, z powierzchni ciała łatwiej odparowuje woda, a skóra staje się przesuszona. Ułatwione jest także wnikanie czynników infekcyjnych, zanieczyszczeń oraz obcych substancji. W rezultacie skóra staje się nadwrażliwa i podrażniona.

W przypadku atopowego znaczenia skóry duże znaczenie mają predyspozycje oraz geny kodujące filagrynę, białko budujące barierę naskórkową.

3. Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry

W diagnostyce atopowego zapalenia skóry wykorzystuje się badanie podmiotowe i przedmiotowe, a także badania laboratoryjne z krwi w kierunku alergii, takie jak np. poziom przeciwciał IgE we krwi. U większości chorych stwierdza się zwiększone stężenie immunoglobuliny E (przeciwciała klasy IgE).

Nie istnieje jedno badanie diagnostyczne, które potwierdzałoby diagnozę AZS. Ustaleniu rozpoznania służą tak zwane kryteria Hanifina-Rajki, które obejmują 27 objawów klinicznych typowych dla atopowego zapalenia skóry. Wśród nich wyróżniamy 4 kryteria większe (główne) oraz 23 kryteria mniejsze (dodatkowe). Aby rozpoznać AZS, konieczne jest spełnienie co najmniej trzech kryteriów większych oraz trzech kryteriów mniejszych.

Większe kryteria Hanifina-Rajki: świąd skóry, charakterystyczną lokalizację zmian skórnych, atopię występująca u pacjenta lub w jego rodzinie i przewlekły i nawrotowy charakter schorzenia.

Kryteria mniejsze to:

• zwiększone stężenie IgE (atopia),
• nawracające zakażenia skóry,
• nieswoisty wyprysk rąk i/lub stóp,
• wyprysk sutków,
• zapalenie czerwieni wargowej,
• nawrotowe zapalenie spojówek,
• suchość skóry,
• wczesny wiek pojawienia się zmian,
• rybia łuska lub rogowacenie przymieszkowe,
• dodatnie wyniki punktowych testów skórnych,
• nietolerancja pokarmów,
• nietolerancja wełny,
• zaostrzenie stanu skóry po stresie,
• rumień twarzy,
• łupież biały,
• podkreślenie mieszków włosowych,
• stożek rogówki (keratokonus),
• zaćma podtorebkowa,
• zacienienie wokół oczu,
• objaw Denniego i Morgana (fałd oczny),
• biały dermografizm,
• przedni fałd szyjny,
• świąd skóry po spoceniu.

4. Leczenie atopowego zapalenia skóry

AZS jest chorobą, która przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, a leczenie jest procesem długotrwałym i złożonym. Można wykorzystywać zarówno metody farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne.

Kluczowa jest odpowiednia pielęgnacja za pomocą emolientów, zadaniem których jest odbudowa płaszcza lipidowego skóry i poprawa kondycji bariery naskórkowej, a także zatrzymywanie wody w głębszych warstwach skóry i zapobieganie jej wysychaniu. Nie są wskazane długie i gorące kąpiele. Bardzo ważne jest także, by unikać kosmetyków zawierających substancje drażniące, zapachowe oraz konserwanty.

W przypadku alergii pokarmowych istotne jest przestrzeganie zasad diety eliminacyjnej, a kontaktowej – czynników, które wywołują objawy nadwrażliwości. Bardzo pomaga ustalenie, co powoduje zaostrzenie zmian skórnych (alergeny wziewne, alergeny kontaktowe, stres). Wykwity skórne mogą się nasilać pod wpływem rozmaitych czynników, takich jak kosmetyki i materiały, alergeny wziewne i pokarmowe czy zmiany temperatury otoczenia.

W terapii AZS zastosowanie znajduje także fototerapia, to jest leczenie za pomocą promieniowania ultrafioletowego. Polega ono na naświetlaniu powierzchni skóry objętych procesem chorobowym specjalnie dobraną wiązką światła.

Podstawą leczenia farmakologicznego są stosowane okresowo i miejscowo glikokortykosteroidy (nazywane potocznie sterydami), które działają przeciwzapalnie.

Preparaty są skuteczne w leczeniu zaostrzeń zmian skórnych, nie nadają się jednak do przewlekłego stosowania z uwagi na skutki uboczne (dochodzi do scieńczenia i zaniku skóry). Bezpieczniejsze są inhibitory kalcyneuryny: takrolimus i pimekrolimus.

Gdy dochodzi do nadkażenia zmian skórnych, konieczne jest stosowanie środków odkażających, często także antybiotyków. Gdy leczenie miejscowe nie przynosi efektów, zastosowanie znajdują leki działające ogólnoustrojowo. Wykorzystuje się glikokortykoidy doustne, a w ciężkich postaciach AZS także immunosupresanty. Wspomagająco zastosowanie znajdują leki przeciwhistaminowe.