Szczepienie na dur brzuszny
Dur brzuszny jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez pałeczkę duru brzusznego. Jest ona wrażliwa na działanie środków odkażających, promieni słonecznych oraz ciepła, wydziela endotoksynę odpowiedzialną za większość objawów chorobowych. Dur brzuszny jest chorobą rzadko spotykaną w Europie Środkowej. Stosunkowo duże jest niebezpieczeństwo zachorowania w Afryce Północnej i Środkowej. W sprzyjających warunkach, przy zaistnieniu dodatkowych czynników, może rozprzestrzeniać się w postaci epidemii.
1. Droga przenoszenia duru brzusznego
Najczęstsze drogi szerzenia duru brzusznego obejmują: wodę – zakażenie źródła zaopatrzenia w wodę lub naturalnych zbiorników wodnych, zakażone produkty spożywcze – lody, sałatki, mięso, a zwłaszcza mleko, które jest wyjątkowo korzystnym środowiskiem dla rozwoju bakterii, owady – zwłaszcza muchy, bezpośredni kontakt z chorym lub nosicielem – przy nieprzestrzeganiu zasad higieny.
Pałeczki duru brzusznego po wniknięciu do przewodu pokarmowego umiejscawiają się w dalszym odcinku jelita cienkiego (tzw. jelicie krętym) i tutaj – wnikając przez nabłonek jelitowy – dostają się do układu limfatycznego, gdzie się mnożą. Bakterie żyją we krwi i przewodzie pokarmowym chorego człowieka, wydostają się na zewnątrz wraz z odchodami. Okres wylęgania to ok. 2 tygodnie. Zapobieganie bierne dotyczy skrupulatnego przestrzegania higieny osobistej (mycie rąk przed jedzeniem, gotowanie wody pitnej).
2. Objawy i powikłania duru brzusznego
Początkowe objawy duru brzusznego są niecharakterystyczne, np. pogorszenie samopoczucia, niezbyt nasilone bóle głowy, utrata łaknienia, stany podgorączkowe. W ciągu 4-6 dni objawy te stosunkowo szybko przybierają na sile. Gorączka ustala się na stałym poziomie 39-40°C – rozpoczyna się okres pełnego rozwoju choroby, trwający ok. 2-3 tygodni. Chory jest apatyczny, odurzony, aż do całkowitego zamroczenia. Typowy dla duru brzusznego jest wygląd języka (w środku pokryty suchym brunatnym nalotem, na krawędziach żywoczerwony). Powiększeniu ulegają wątroba i śledziona. Brzuch jest wzdęty, bolesny. Początkowo występują zaparcia, następnie pojawia się biegunka.
Około 10 dnia choroby na skórze dolnej części klatki piersiowej i brzucha pojawia się charakterystyczna wysypka, tzw. różyczka durowa. Są to drobne, bladoróżowe plamki, nieznacznie uniesione ponad otaczającą skórę, znikające przy ucisku i rozciąganiu skóry. Wysypka utrzymuje się kilka dni, po czym znika, pozostawiając lekkie przebarwienie skóry. Około 4 tygodnia choroby temperatura zaczyna ulegać wahaniom i w końcu normalizuje się. Okres zdrowienia cechuje znacznie wzmożone łaknienie, chwiejność usposobienia, drażliwość oraz zmiany troficzne skóry, włosów i paznokci. Do groźnych powikłań choroby należy krwotok jelitowy i przebicie owrzodzenia jelitowego do jamy otrzewnej. Innymi powikłaniami są: zapalenie pęcherza i dróg moczowych, zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, bardzo rzadko zapalenie mózgu.
Chorzy na dur brzuszny powinni być hospitalizowani w szpitalu zakaźnym, bowiem wymagają stałej kontroli lekarskiej i systematycznych badań laboratoryjnych. Konieczne jest ponadto odizolowanie chorego, by nie dopuścić do zakażenia innych osób. Osoby zatrudnione w przemyśle spożywczym koniecznie muszą systematycznie badać kał, w celu ewentualnego wykrycia zarazków duru brzusznego i innych salmonelloz. Dur brzuszny leczony jest antybiotykami.
3. Szczepionka na dur brzuszny
Zapobieganie czynne polega na okresowym szczepieniu, szczególnie w okresach epidemicznych lub przy planowanym wyjeździe na tereny o większej zachorowalności. Szczepionka przeciw durowi brzusznemu należy do szczepień zalecanych dla podróżnych. W Polsce nie stosuje się rutynowo szczepień przeciw durowi, powraca się do nich w sytuacjach grożących wybuchem epidemii (np. powódź). Szczepienie chroni przed zachorowaniem na dur brzuszny przez okres co najmniej jednego roku, przypuszczalnie do 3 lat. Szczepionki uodporniają jednakże niewiele ponad 60% szczepionych.
Dostępne są trzy typy szczepionki:
- Szczepionka monowalentna przeciwko durowi brzusznemu, która zawiera całe pałeczki Salmonella typhi zabite ciepłem, konserwowana fenolem.
- Szczepionka przeciwko durowi brzusznemu VI zawierająca antygen polisacharydowy otoczki bakteryjnej.
- Doustna atenuowana szczepionka żywa.
Istnieją sugestie, że ostatnia z wymienionych jest mniej efektywna niż dwie poprzednie, które zabezpieczają na okres do 3 lat. W czasie ciąży, gdy są ku temu wskazania, można zastosować każdą z nich. Nieznane jest ryzyko związane z wpływem szczepionki na płód.