Mącznica lekarska – właściwości, działanie i przeciwwskazania
Mącznica lekarska, nazywana niedźwiedzim gronem, jest niewielką rośliną o ogromnym potencjale. Wykorzystuje się ją zarówno w medycynie naturalnej, jak i kosmetyce. Ma to związek z w obecnymi w liściach mącznicy lekarskiej glikozydami fenolowymi, flawonoidami i garbnikami. Jak działa? Na co pomaga?
1. Co to jest mącznica lekarska?
Mącznica lekarska (łac. Arctostaphylos uva-ursi) to krzewinka z rodziny wrzosowatych. Występuje w strefie umiarkowanej i arktycznej. W Polsce rośnie na obszarach północnego niżu oraz na wyżynach i górach.
Jak wygląda? Osiąga wysokość maksymalnie 10 cm. Charakterystyczne są jej pokładające się, długie pędy, które łatwo się ukorzeniają, podługowate lub odwrotnie jajowate liście oraz jasnoróżowe lub białe kwiaty, zrośnięte w dzbaneczkowatą, rozszerzoną u nasady koronę. Pojawiają się pomiędzy kwietniem a czerwcem w okresie kwitnienia.
Owoc mącznicy lekarskiej stanowi czerwona, połyskująca jagoda, o mączystym miąższu. Surowe owoce mają cierpko-kwaśny smak. Choć niegdyś je spożywano, obecnie uważane są za niejadalne.
W Polsce mącznica lekarska, znana także jako grono niedźwiedzie, znajduje się pod ścisłą ochroną. Umieszczona jest na czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia). Wiele jej stanowisk znajduje się w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Ponieważ jest to roślina ozdobna, jest uprawiana jako roślina okrywowa. W uprawie znane takie odmiany ozdobne jak Woods Red, Vancouver Jade i Pont Reyes.
2. Właściwości lecznicze mącznicy lekarskiej
Mącznica lekarska wykazuje właściwości zdrowotne i lecznicze, co ma związek z tym, że zawiera glikozydy fenolowe, zwłaszcza arbutyna i metyloarbutyna. To związki, które rozpadają się w moczu i uwalniają hydrochinon, substancję hamującą na rozwój bakterii oraz grzybów).
Mącznica lekarska zawiera także śluzy, taniny, flawonoidy, kwasy organiczne (kwas elanowy, chinowy i galusowy) oraz triterpeny. W liściach występują również garbniki oraz kwasy polifenolowe, które wykazują właściwości przeciwbakteryjne.
Surowcem wykorzystywanym w celach farmaceutycznych są liście. Do celów leczniczych zbierane są późną jesienią i suszone w suszarniach bądź w warunkach naturalnych, w cieniu i przewiewie.
3. Działanie i wskazania do stosowania mącznicy
Dzięki składowi chemicznemu roślina wykazuje działanie bakteriobójcze, właściwości przeciwzapalne i osłaniające, antyseptyczne, ściągające, przeciwzakrzepowe, przeciwutleniające, moczopędne. Poprawia perystaltykę jelit, ułatwia trawienie, a i działa ochronnie na komórki nerek i wątroby, ale i naczynia krwionośne. Neutralizuje wolne rodniki, przeciwdziała stresowi oksydacyjnemu, wspiera układ odpornościowy organizmu i oczyszczanie go z toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii. Hamuje drobne krwawienia z układu pokarmowego, działa także przeciwbiegunkowo.
Wskazaniem do stosowania wewnętrznego (napary) są dolegliwości ze strony układu moczowego, również infekcje bakteryjne i kamica nerkowa, zaburzenia trawienia, przerost gruczołu krokowego i zapalenie pęcherza moczowego. Jej stosowanie jest zalecane głównie:
- przy zakażeniach o łagodnym przebiegu, zwłaszcza wywołanych przez Escherichia coli, Proteus vulgaris, Candida albicans, Staphyloccocus aerus,
- przy często nawracających infekcjach,
- osobom źle reagującym na terapie antybiotykowe.
Z kolei okłady z mącznicy lekarskiej mogą okazać się pomocne w leczeniu obrzęków i zasinień oraz przebarwień skóry. Obecna w mącznicy lekarskiej arbutyna działa bowiem rozjaśniająco. Jest również skuteczna w przypadku plam starczych, blizn i piegów. Zapobiega również fotostarzeniu się skóry. Mącznica lekarska występuje pod postacią suszu oraz przygotowywanych na jego bazie naparów i odwarów, ale także płynów doustnych, tabletek i kremów.
4. Mącznica lekarska – przeciwwskazania, skutki uboczne, środki ostrożności
Stosując preparaty zawierające mącznicę należy pamiętać, by nie przekraczać zalecanych dawek. Jednorazowa wynosi maksymalnie 3 g surowca, a dzienna 15 g. Ważne jest również, by kuracja z jej zastosowaniem nie trwała dłużej niż 2 tygodnie. W przeciwnym razie wzrasta ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Możliwe skutki uboczne związane ze stosowaniem mącznicy lekarskiej to nudności i wymioty, ból brzucha, a także szumy uszne. Czasem obserwuje się zabarwienie moczu na kolor jasnozielony.
Nie zaleca się jednoczesnego przyjmowania mącznicy lekarskiej z lekami i preparatami, które obniżają pH moczu lub zawierają żurawinę, może osłabiać działanie zakwaszające. Ze względu na różne przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne kurację można przeprowadzać tylko pod kontrolą lekarza.
