Gruczoły łojowe – budowa, funkcje i metody regulacji ich pracy
Gruczoły łojowe są zlokalizowane w skórze, w pobliżu mieszków włosowych. Odpowiadają za wydzielanie łoju, w skład którego wchodzą wolne kwasy tłuszczowe, cholesterol i woski. Choć struktury te odgrywają bardzo ważną rolę, mogą być źródłem różnych problemów skórnych. Co warto wiedzieć?
1. Co to są gruczoły łojowe?
Gruczoły łojowe (łac. glandula sebacea) są mikroskopijnymi gruczołami skórnymi, które produkują sebum (łój). To substancja będąca mieszaniną lipidów, wosków, kwasów tłuszczowych i innych związków, która pełni bardzo ważną funkcję.
Przede wszystkim łój nawilża skórę, zapobiegając jej nadmiernemu wysuszeniu się oraz chroni ją, tworząc barierę ochronną przed patogenami oraz mechanicznymi i chemicznymi czynnikami zewnętrznymi. Tworzy tak zwany kwaśny płaszcz ochronny skóry. To istotne, ponieważ zarówno budowa, jak i specyfika skóry sprawiają, że ta jest nieustannie narażana nie tylko na urazy mechaniczne, ale i nadmierne wysuszenie.
2. Budowa i funkcje gruczołu łojowego
Gruczoł łojowy, tak zwany przydatek skóry będący częścią skóry właściwej, jest gruczołem prostym, rozgałęzionym i pęcherzykowatym, który wydziela łój i woskowinę. Występuje w skórze, przede wszystkim w najbliższym otoczeniu włosów, obok mieszka włosowego, z którym tworzy jednostkę włosowo-łojową.
Gdzie występują gruczoły łojowe? Zasadniczo w skórze na całym ciele. Najliczniejsze są gruczoły łojowe na twarzy (szczególnie okolice nosa, brody, czoła) i na głowie, także w obrębie klatki piersiowej oraz okolic intymnych. Gruczołów łojowych nie posiadają dłonie i podeszwy stóp, wargi, brodawka sutkowa i zewnętrzne narządy płciowe.
Sebum jest wydzielane przez ujścia gruczołu łojowego, zazwyczaj w mieszku włosowym, z którego jest rozprowadzane na powierzchni skóry i włosów. Tak rozwój, jak i funkcjonowanie gruczołów łojowych reguluje gównie poziom hormonów płciowych.
Gruczoły łojowe i potowe
Omawiane struktury bywają mylone z gruczołami potowymi, co jest błędem. Gruczoły łojowe i potowe to dwa różne rodzaje gruczołów skórnych, które różnią się zarówno budową i lokalizacją, jak funkcją oraz wydzielanymi substancjami. Obydwie struktury odgrywają istotną rolę w utrzymaniu zdrowia skóry i regulacji funkcji organizmu.
Pot i łój tworzą barierę ochronną oddzielającą ją od środowiska zewnętrznego, zapobiegającą też wnikaniu w głąb skóry drobnoustrojów (tzw. płaszcz hydrolipidowy).
Gruczoły potowe (gruczoły potowe ekrynowe i gruczoły potowe apokrynowe) znajdują się w skórze na całym ciele, jednak w odróżnieniu od gruczołów łojowych w największej ilości zlokalizowane są w okolicy pach, dłoni, stóp i czoła. Produkują nie oleistą, a wodnistą substancją, który pomaga regulować temperaturę ciała poprzez proces pocenia.
3. Zatkane gruczoły łojowe na twarzy i ciele – przyczyny i skutki
Choć zwykle sebum odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowej skóry i włosów, może sprawiać problemy. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacji, gdy działanie gruczołów łojowych jest zaburzone lub ich ujścia zostają zablokowane. Dlaczego?
Przede wszystkim łój może stanowić pożywkę dla bakterii, a nadmierne wydzielanie sebum może prowadzić do pojawienia się różnych problemów skórnych, takich jak:
- trądzik. Zablokowanie ujść gruczołów łojowych przez nadmiar sebum i martwe komórki skóry prowadzi do powstania grudek, krostek i stanów zapalnych, także zaskórników),
- stany zapalne skóry,
- łojotokowe zapalenie skóry
- łupież.
Nadmiar sebum może także sprawić, że skóra staje się tłusta i błyszcząca, co z kolei może prowadzić do zatykania porów, powstawania zaskórników i trądziku.
Problem może także stanowić zapalenie gruczołów łojowych (objawem jest bolesne zaczerwienienie i obrzęk wokół gruczołów łojowych) oraz przerośnięte gruczoły łojowe (wówczas gruczoły są powiększone. Objawem są bezbolesne, niewielkie, żółte grudki. Przerośnięte gruczoły łojowe na twarzy występują głównie na czole i policzkach).
4. Metody regulacji pracy gruczołów łojowych
Dla utrzymania zdrowej skóry i zapobiegania problemom skórnym bardzo ważne jest prawidłowe działanie gruczołów łojowych. Jakie są najlepsze metody regulacji ich pracy?
Nadmierne wydzielanie sebum w przypadku skóry tłustej i trądzikowej można zahamować, stosując odpowiednie kosmetyki.
Kluczowe jest staranne, regularne oczyszczanie skóry za pomocą odpowiednich produktów. Istotne jest unikanie agresywnych środków myjących, które mogą przesuszyć skórę i pobudzić gruczoły łojowe. Najlepiej sprawdzają się preparaty o lekkiej konsystencji, które nie zatykają porów i nie przyczyniają się do nadmiernej produkcji sebum.
Jakie składniki w kosmetykach pomagają normalizować produkcję sebum? Warto zwracać uwagę na toniki i inne produkty, które zawierają:
- kwas salicylowy,
- kwas glikolowy,
- ekstrakty roślinne, które pomagają utrzymać równowagę skóry.
Na aktywność gruczołów łojowych może wpływać także dieta, stąd nie mniej niż pielęgnacja skóry, ważne jest zdrowe odżywianie się. Jadłospis powinien obfitować w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i zdrowe tłuszcze. Należy unikać nadmiaru tłustych i wysoko przetworzonych pokarmów.
Ważny jest także higieniczny tryb życia, w tym unikanie stresu, który może prowadzić do zaburzeń hormonalnych. Duże znaczenie ma także odpoczynek, regeneracyjny sen oraz aktywność fizyczna i różne praktyki relaksacyjne, takie jak joga czy medytacja.
W przypadku poważniejszych problemów skórnych związanych z gruczołami łojowymi, ważne jest skonsultowanie się z dermatologiem, który może zalecić odpowiednie leczenie lub środki zaradcze odpowiednie dla danej sytuacji.
