Czym jest doping?

Przed Igrzyskami Olimpijskimi temat dopingu omawiany był wiele w razy w kontekście sportowców reprezentujących Rosję. Nikt się nie spodziewał, że w czasie światowej imprezy w Rio w aferę dopingową uwikłają się Polacy.

Skandal wybuchł w poniedziałek, trzeciego dnia Igrzysk. Do informacji publicznej podano, że w próbce pobranej od Tomasza Zielińskiego jeszcze przed wylotem do Brazylii, wykryto wysokie stężenie substancji o nazwie nandrolon (12 ng/ml; przy progu decyzyjnym wynoszącym 2,5 ng/ml). Za naruszenie przepisów antydopingowych ciężarowiec został skreślony z listy reprezentantów Polski i musiał opuścić wioskę olimpijską.

Lista substancji zabronionych w sporcie jest bardzo długa. Ma ona charakter bezwzględnie obowiązujący i każdego roku jest uaktualniania przez Światową Agencję Antydopingową (WADA).

Stosowanie substancji zakazanych w sporcie jest nie tylko nieuczciwe w stosunku do współzawodników, ale też nie jest obojętne dla organizmu.

Konsekwencje sięgania po doping (zwłaszcza genetyczny) ujawnić się mogą dopiero po latach, w niektórych przypadkach prowadząc do kalectwa, a nawet śmierci.

Stosowanie dopingu wydolnościowego ma na celu podniesienie wydolności fizycznej i psychicznej sportowca. W jego ramach wyróżnia się:

• doping farmakologiczny – polega na zażyciu przez zawodnika biologicznie czynnych substancji chemicznych (w tym przypadku jednak wykrycie w badaniach przesiewowych substancji zabronionych w organizmie sportowca jest stosunkowo prsote),
• doping fizjologiczny – jest to metoda inwazyjna, polegająca na przeszczepieniu tkanki mięśniowej i/lub ścięgien lub wymianie płynów ustrojowych sportowca,
• doping genetyczny – jest to skrajnie niebezpieczna metoda podnoszenia wydolności fizycznej zawodnika (zmianie poddawany jest kod genetyczny sportowca).

W zależności od dyscypliny sportowej, doping może być stosowany w różnych celach. Wobec kryterium efektu, jaki chce się osiągnąć stosując substancje niedozwolone, wyróżnia się:

• doping siłowy – dotyczy zwłaszcza kulturystów i ciężarowców; stosuje się go, by zwiększyć przyrost masy mięśniowej,
• doping wytrzymałościowy – ma on na celu zwiększenie wydolności fizycznej i psychicznej zawodnika, który w ramach uprawianej przez siebie dyscypliny musi wykonywać intensywny i długotrwały wysiłek,
• doping stymulujący – zawodnicy sięgający po ten rodzaj chcą podnieść swoją odporność na ból i wysiłek fizyczny, jak również zmniejszyć uczucie zmęczenia.

1. Jakie substancje są w sporcie zakazane?

Zgodnie z oficjalnie obowiązującymi wytycznymi, substancjami zabronionymi na zawodach i poza nimi we wszystkich dyscyplinach sportu są:

• substancje niezatwierdzone (a więc każda substancja farmakologiczna, która nie została dopuszczona do obrotu jako produkt leczniczy u ludzi, np. zmodyfikowane narkotyki, substancje zatwierdzone do stosowania tylko w weterynarii, leki będące w fazie badań przedklinicznych),
• środki anaboliczne (np. steroidy anaboliczno-androgenne, tj. nandrolon),
• hormony i substancje pokrewne (nie wolno stosować żadnych czynników wzrostu, które mają wpływ na mięśnie, syntezę/degradację białka ścięgna lub więzadła, zmianę typu włókien lub zdolność regeneracyjną zawodnika; do substancji zakazanych w tej kategorii należą: agoniści receptora erytropoetyny, np. erytropoetyna (EPO), stabilizatory czynnika transkrypcyjnego indukowanego przez hipoksję (HIF), gonadotropina łożyskowa (CG) i hormon luteinizujący (LH) i czynniki je uwalniające, kortykotrofiny i czynniki je uwalniające, hormon wzrostu (GH) i czynniki go uwalniające),
• beta 2-agoniści (w calach farmakologicznych możliwe jest stosowanie w postaci wziewnej substancji, tj. salbutamol (maksymalnie 1600 mikrogramów na dobę); formoterol (maksymalna dawka dobowa 54 mikrogramy); salmeterol (w dawkach terapeutycznych zalecanych przez producentów leków).
• antagoniści i modulatory hormonów (tj. inhibitory aromatazy, środki modyfikujące funkcje miostatyny),
• diuretyki i środki maskujące (np. preparaty zwiększające objętość osocza, np. glicerol).

Sportowcy regularnie poddawani są testom antydopingowym. I niestety, każdego roku niedozwolone substancje wykrywa się u sporej liczby zawodników. Media co pewien czas informują o gwiazdach sportu, które nie walczyły fair play. Kwestia dopingu dotyczy jednak nie tylko narodowych kadr.

To też problem osób stawiających pierwsze kroki w sporcie zawodowym i ludzi młodych, którzy uprawiają sport rekreacyjnie. Chęć uzyskania jak najlepszych wyników i wejście na sam szczyt sportowego podium są niezwykle kuszące. I niektórzy im ulegają. Niestety, w przypadku wykrycia niedozwolonej substancji zawodnik musi liczyć się z bolesnymi dla jego kariery konsekwencjami. Pozostaje też kwestia zdrowia, bo – i nie ma co się oszukiwać – doping nie jest obojętny dla organizmu.

Stosowanie substancji zakazanych skutkować może problemami, tj.:

• pojawienie się lub nasilenie trądziku,
• ujawnienie się rozstępów, które są wynikiem szybkiego przyrostu masy ciała,
• wirylizm – grupa objawów, która wiąże się z nadmierną obecnością męskich hormonów płciowych u kobiet (nadmierne owłosienie typu męskiego, zwiększenie masy tkanki mięśniowej, zmniejszenie piersi i macicy, powiększenie łechtaczki),
• łysienie,
• ginekomastia (przerost sutka u mężczyzn),
• zmiany hormonalne, tj. spadek libido, spadek siły fizycznej, złe samopoczucie,
• zahamowanie wzrostu,
• uszkodzenie wątroby,
• nadciśnienie tętnicze.

Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie prowadzi program edukacyjny kierowany między innymi do młodych zawodników, którzy wiążą swoją przyszłość zawodową ze sportem, jak również do młodzieży licealnej i gimnazjalnej. Ma on na celu przybliżenie zagadnienia zjawiska dopingu w sporcie.